Stevige Start

Samen voor een stevige start! Vanaf 2016 werkt de gemeente Rotterdam samen met de professionals en organisaties uit het medische en sociale domein aan het programma Stevige Start. Zij vormen de coalitie Stevige Start. De coalitie Stevige Start heeft actiepunten benoemd. Alleen door samen te werken kunnen we verschillen in gezondheid bij jonge kinderen verkleinen. We monitoren hoe deze verschillen zich ontwikkelen.

In Rotterdam hebben we samen met onze partners al veel kunnen doen om kinderen een betere start te geven. Dit zien we terug in de steeds betere geboorte-uitkomsten: sinds de start van de samenwerking zijn er minder vroeggeboortes en kinderen met een laag geboortegewicht in Rotterdam.

In 10 jaar tijd daalde het landelijke gemiddelde van het aantal vroeggeboortes en kinderen met laag geboortegewicht met 0,8%, in Rotterdam daalde dit met 2,3%. Ook de sterftecijfers rond de geboorte laten een langjarige, licht dalende trend zien. De perinatale sterfte (sterfte rond de geboorte) in Rotterdam was in de periode 2000 tot 2008 gemiddeld 11,5 per 1.000 geboortes. In de periode 2014 tot 2019 is die sterfte gedaald tot 7,3 per 1.000 geboortes. Dit is een daling van 36%.

Ambitie coalitie Stevige Start

• gezonde zwangerschappen
• gezonde baby's
• kinderen ontwikkelen zich optimaal.
• optimale samenwerking tussen professionals van onder andere verloskunde, kraamzorg, wijkteam, jeugdgezondheidszorg en welzijn
• structurele verbetering en duurzame resultaten.

Kernteam coalitie Stevige Start

Het kernteam voert de actiepunten op de werkagenda van de coalitie Stevige Start uit, signaleert wat beter en/of anders kan en gaat hiermee aan de slag.

De basis van het kernteam is een praktische en slagvaardige samenwerking tussen professionals uit de geboortezorg, de jeugdgezondheidszorg, het sociale domein en welzijn. Het kernteam werkt verbeteringen in de aanpak uit in de praktijk. De leden zijn ambassadeurs van Stevige Start in hun beroepsgroep. Het kernteam komt minimaal 6 keer per jaar bij elkaar. De leden vragen collega's met specialistische kennis om in werkgroepen acties verder uit te werken.

Wilt u reageren op de acties van de coalitie Stevige Start of heeft u een idee? Mail naar stevigestart@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.

De leden van het kernteam zijn:

Bestuurlijke coalitie

Achter het kernteam met professionals staat een groep bestuurders: de bestuurlijke coalitie Stevige Start. Wat doen zij om kinderen in Rotterdam een stevige start te geven?

De bestuurlijke coalitie maakt op basis van inbreng van de professionals uit het kernteam keuzes welke acties op de werkagenda prioriteit krijgen. Zij zetten de koers uit en bepalen de punten waarop het belangrijk is dat organisaties samenwerken. Het kernteam onderzoekt en bespreekt praktische oplossingen, de bestuurlijke coalitie zorgt voor de brede invoering ervan. Wat is er bijvoorbeeld nodig om tegelijk een nieuwe aanpak vanuit het Centrum voor Jeugd en Gezin en het Verloskundig Samenwerkingsverband in te voeren? En hoe halen we knelpunten weg die de invoering van initiatieven in de weg staan? De bestuurlijke coalitie legt ook de verbinding met de landelijke coalitie Kansrijke Start en andere stedelijke of landelijke partijen.

De leden van de bestuurlijke coalitie zijn:

Partners

De coalitie Stevige Start bestaat uit professionals en bestuurders van de volgende organisaties:

• Centrum voor Jeugd en Gezin Rijnmond (CJG)
• Verloskundig Samenwerkingsverband (VSV) Zuid
• Verloskundig Samenwerkingsverband (VSV) Sophia
• Verloskundig Samenwerkingsverband (VSV) Franciscus Gasthuis Vlietland
• Kraamzorg
• Healthy Pregnancy 4All, kenniscentrum
• Erasmus Medisch Centrum
• Hogeschool Rotterdam
• Gemeente Rotterdam, Maatschappelijke Ontwikkeling in de wijken
• Gemeente Rotterdam, Stevige Start
• Welzijnspartijen
• Ervaringsdeskundigen (onder andere Ouders van Rijnmond).

Het programmateam Stevige Start ondersteunt de coalitie in de uitvoering van de werkagenda. Daarnaast geeft de gemeente ondersteuning die zo vroeg mogelijk wordt gestart, liefst voordat de problemen ontstaan. We baseren ons beleid op kennis uit de wetenschap en kennis uit de praktijk. Met deze kennis maken we zo goed mogelijk onderbouwde keuzes, bijvoorbeeld voor de inkoop van ondersteuning en hulp voor de ouders of de financiering van projecten en activiteiten. Ook kan de coalitie deze kennis gebruiken om de focus in de werkagenda te bepalen. We volgen de resultaten van deze keuzes in de praktijk en passen daarmee het beleid steeds aan. Hiermee verwachten we een zo groot mogelijk verschil te maken voor de jongste Rotterdammers en hun ouders.

Kansrijke Start

Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) heeft het landelijke actieprogramma Kansrijke Start. Link opent een externe pagina opgezet. Kansrijke Start stimuleert gemeenten en hun partners om zich samen in te zetten voor een kansrijke start voor elk kind en ondersteunt gemeenten om hun doelen te halen. Het actieprogramma Kansrijke Start werkt landelijk aan doelen die niet op lokaal niveau haalbaar zijn.

In Rotterdam willen we structureel anders gaan samenwerken met ouders: niet ‘over’ maar ‘mét’ hen. Onder andere door mét ouders beleid te ontwikkelen. Bij het samenstellen van het zorgpad 'zwanger en financiële problemen’ zijn ervaringsdeskundigen betrokken. 

In Rotterdam wordt 1 op de 5 kinderen geboren in armoede. Geldproblemen zorgen voor veel stress bij de moeder, met als gevolg mogelijke problemen bij de ontwikkeling van het kindje. Professionals in de geboortezorg en jeugdgezondheidszorg kunnen geldzorgen signaleren en (aanstaande) ouders motiveren gebruik te maken van ondersteuning en hulp. Het zorgpad ‘zwanger en financiële problemen’ wijst zorgverleners de weg naar de juiste ondersteuning. Adrie Romijn, beleidsadviseur Armoede en Schulden bij de gemeente Rotterdam en Nikki Otte, klinisch arts verloskunde en gynaecologie in het Franciscus-Vlietland ziekenhuis, zitten in de werkgroep. 

Vertrouwen in hulpverlening

Nikki Otte ziet op de Stevige Start-poli veel zwangeren met complexe problemen, zoals geldzorgen. Zij vroeg haar patiënt Bianca aan de werkgroep te vertellen welke gevolgen haar financiële situatie heeft gehad op haar zwangerschappen. Bianca liet na een eerdere zwangerschap haar kindje uit vrije wil uit huis laten plaatsen, omdat ze de zorg, onder meer door geldproblemen en haar licht verstandelijke beperking, niet aankon. Maar toen ze haar zaken weer op orde had en de zorg voor haar kind weer op zich wilde nemen, ging de Kinderbescherming daar niet in mee. Nikki: “Vanuit het ziekenhuis hebben we haar geholpen met spulletjes voor de baby. Ze had een mooi netwerk om zich heen en was super gemotiveerd, maar toch mocht ze haar kind niet zelf opvoeden. Heel schrijnend. Ze is hierdoor alle vertrouwen in hulpverlening kwijtgeraakt.” 

Stress sensitieve dienstverlening

Adrie is bij de gemeente betrokken bij het maken van beleid om Rotterdammers met armoede- en schuldenproblematiek te ondersteunen. 'Je denk- en doenvermogen neemt af bij langdurige stress door geldzorgen. In onze dienstverlening hebben we hier ook aandacht voor. Dit noemen we stress sensitieve dienstverlening. Mensen schamen zich enorm voor hun problemen en zoeken daardoor geen hulp. Het verhaal van Bianca was voor mij een eye-opener. Onder die schaamte ligt namelijk ook angst. Deze mensen zijn niet alleen bang voor de deurwaarder, maar ook bang dat hun kind weggehaald wordt.' 

‘Mensen zijn bang’

Dit wantrouwen maakt het moeilijk voor zorgverleners om zwangeren naar de juiste hulp te verwijzen, signaleren zowel de Nikki Otte als Adrie Romijn. Arts Nikki: 'Bij de intake breng ik in beeld welke problemen er spelen. Als ziekenhuis kunnen we veel. We regelen we vaak spulletjes voor moeder en kind. Maar als ik andere hulpverlening wil inschakelen, moet ik vaak praten als Brugman. Mensen zijn bang en zetten daarom hun hakken in het zand. En ik heb wél hun toestemming nodig om het wijkteam of Moeders van Rotterdam in te schakelen. Maar andersom maak ik het ook mee. Vrouwen die zeggen: wat fijn dat ik met dit probleem bij mijn verloskundige terecht kan.'   

Volgens beleidsadviseur Adrie is de vertrouwensband tussen arts en patiënt van groot belang. 'Het is zo belangrijk dat zorgverleners verder kijken dan het medische vraagstuk. Zeker als je kijkt naar de impact die stress door armoede heeft op de zwangerschap. Als gemeente hebben we hen nodig om Rotterdammers te bereiken die niet zelf bij ons aankloppen.'

Wat het luisteren naar ervaringsdeskundigen niet heeft veranderd, is de inhoud van het zorgpad ‘zwanger en financiële problemen’. Nikki: 'Maar de ervaringsverhalen bekrachtigen het belang van dit zorgpad des te meer. Er kwamen mooie gesprekken op gang over de manier waarop je als zorgverlener onderwerpen aankaart, over privacy en hoe je het belang van doorverwijzen naar andere hulp ter sprake brengt.'

Samenwerking erg waardevol

De samenwerking in de werkgroep van zorgpad ‘zwanger en financiële problemen’ is ook erg waardevol, vindt Adrie. 'De uitwisseling tussen mensen die beleid maken en zorgverleners uit de praktijk, levert mooie inzichten op. Je kunt prachtige folders uitdelen met alle toeslagen, regelingen en subsidies. Béter werkt het als je samen de informatie doorloopt. Dat neem ik mee naar mijn collega’s. Ook gaan we bekijken hoe we ervaringsdeskundigen structureel kunnen inzetten bij het maken van plannen om armoede en schulden tegen te gaan.'

Bianca (dit is niet haar echte naam) is een paar maanden geleden bevallen van een gezonde zoon. Ze zorgt samen met haar partner voor hem.    
Het zorgpad ‘zwanger en financiële problemen’ is naar verwachting in 2023 beschikbaar.  

In Rotterdam willen we structureel anders gaan samenwerken met ouders: niet 'over’ maar 'mét’. Onder andere door mét ouders beleid te ontwikkelen. De bijeenkomst 'Ouder Centraal’ op 27 september met de coalitie Stevige Start en ouders was hiervoor het startmoment. In dit interview een mooi voorbeeld van waar deze samenwerking toe kan leiden. 

Sinds juli 2022 moeten gemeenten alle aanstaande ouders in een kwetsbare situatie het prenataal huisbezoek aanbieden vanuit de jeugdgezondheidszorg. Het Centrum voor Jeugd en Gezin Rijnmond (CJG) wilde de naam aanpassen, zodat het de doelgroep zou aanspreken. Daarom besloten zij ouders te raadplegen en klopten aan bij Ouders van Rijnmond. Esther van ’t Hoff, stafverpleegkundige bij het CJG met aandachtsgebied geboortezorg, en Eva Kunst, bestuurslid van Ouders van Rijnmond, vertellen hoe dit proces verliep.    

Waarom heeft het CJG voor een nieuwe naam gekozen?

Esther: 'Voor het prenataal huisbezoek, dat speciaal voor aanstaande ouders in een kwetsbare situatie is bedacht, vonden we het extra belangrijk goed over de naam na te denken. Het was nieuw voor ons en het kan een moeilijke term zijn voor aanstaande ouders. Hoe maken we het laagdrempelig? Dat hebben we voorgelegd aan Ouders van Rijnmond. We werken goed met hen samen. Twee tot vier keer per jaar zien we elkaar en vaker als er iets bijzonders speelt.'

Eva: 'Als belangenbehartiger voor ouders van jonge kinderen en wensouders in de regio Rijnmond, is het onze missie om de beleving van de geboortezorg te verbeteren. Het verzoek om mee te denken over een andere naam voor het prenataal huisbezoek, was een hele mooie vraag voor ons. Wij kunnen meedenken over hoe je de naam kunt laten aansluiten bij de inhoud van de ondersteuning en bij de doelgroep. We hebben als ouder ervaring met het CJG, maar we zijn wel in staat deze vraag met een brede blik te benaderen. We hebben uiteindelijk gekozen voor de naam zwangerschapsgesprek.' 

Welke overwegingen hebben meegespeeld bij het bepalen van de naam? 

Esther: 'We hebben eerst uitgelegd wat het zwangerschapsgesprek is en wat het doel ervan is. En voor wie is het? Zo hebben we de vraag duidelijker gemaakt. Daarnaast hebben we de naam die we zelf in gedachten hadden, zwangerschapshuisbezoek, voorgelegd.
Eva: 'Waar wij alert op waren is de mogelijkheid dat ouders in een kwetsbare situatie dit contact tijdens de zwangerschap als bemoeienis ervaren. Het CJG komt bij mij thuis kijken of ik het allemaal wel goed doe!” 

Esther: 'Daar hadden we helemaal niet bij stilgestaan. Maar inderdaad: ik sprak laatst met een moeder bij wie tijdens haar zwangerschap Jeugdbescherming in het spel was. Zij gaf aan dat hulpinstanties in sommige situaties bedreigend kunnen zijn.”  

Eva: 'Daarnaast sloot huisbezoek ook niet aan bij de praktijk. Het contact kan namelijk ook op een andere locatie plaatsvinden. Uiteindelijk zijn we uitgekomen bij zwangerschapsgesprek. Het hoofddoel is namelijk het aangaan van het gesprek. Waarmee je aangeeft: wij zijn benieuwd naar hoe het met je gaat. En: waar kunnen we je bij helpen?; 

Welke ingrediënten moet een succesvolle samenwerking met ouders bevatten?  

Eva: 'Stel je vraag tijdig. Dan is er ruimte voor een serieuze bijdrage die je strategisch kunt inzetten. Er moet ook een concrete vraag liggen. De vraag 'willen jullie meedenken over ons beleid’ is te groot. In dit geval konden wij als ouders echt iets toevoegen.'
Esther: 'Als organisatie denk je vaak groot. Maar een kleine vraag voorleggen kan juist ook heel helpend zijn. Ook is het belangrijk heel duidelijk te zijn over wat je met het advies gaat doen.” 
Eva: 'Goede opvolging is inderdaad cruciaal. Maar je hoeft niet alles over te nemen. Ouderparticipatie kan ook tot bevestiging leiden, niet per se tot een wijziging.'

Is het altijd nodig om ervaringsdeskundigen in te zetten bij het ontwikkelen van beleid? Eva: Dat hangt heel erg van het onderwerp af. En: wil je ouders betrekken die nú ervaring hebben met het onderwerp? Of zoek je mensen die kunnen terugkijken en reflecteren? Maar ook: what’s in it for me? Wat heeft een ervaringsdeskundige eraan dat je iets maakt voor de toekomst ?'

En wat is de conclusie over de naam zwangerschapsgesprek? 

Esther: 'We zijn pas op 1 juli begonnen, dus het is te vroeg om hier iets over te zeggen. In de eerste helft van 2023 gaan we evalueren. En natuurlijk kijken we dan ook wat ouders vinden van de naam.'

Om het zwangerschapsgesprek in één zin te vatten: voorkomen is beter dan genezen. Hoe eerder een kwetsbare aanstaande moeder de hulp en begeleiding krijgt die nodig is, hoe gezonder en kansrijker het kind opgroeit. Ofwel: hoe steviger de start. We vragen jeugdverpleegkundige Paulien Kerkhof en VoorZorg-verpleegkundige Arine Drop van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) naar hun samenwerking. Die is nog pril, maar zowel Paulien als Arine zien de meerwaarde van het zwangerschapsgesprek.

De gemeente Rotterdam is sinds 1 juli verplicht om vanuit de wet ‘Prenataal huisbezoek door de Jeugdgezondheidszorg’ (PHB JGZ) een zwangerschapsgesprek aan zwangeren in een kwetsbare situatie te bieden. Hoe zijn de eerste maanden verlopen?

Paulien: 'We bereiken zwangere vrouwen in een kwetsbare situatie voornamelijk via de hulpverleners van Moeders van Rotterdam en VoorZorg. Via het aanmeldpunt Moeders van Rotterdam kunnen verloskundig zorgverleners en andere hulpverleners zwangeren  aanmelden als blijkt dat er behoefte is aan hulp of ondersteuning. Vrouwen kunnen ook zelf naar het meldpunt stappen om die hulp te krijgen. Onze jeugdverpleegkundigen gaan dan al tijdens de zwangerschap samen met de Moeders van Rotterdam-coach of VoorZorg-verpleegkundige mee op huisbezoek. Het meldpunt kan ook zwangere vrouwen direct naar ons toeleiden voor een zwangerschapsgesprek. Zij doen dit bij aangemelde zwangere vrouwen die niet direct kwetsbaar zijn maar wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Tijdens het zwangerschapsgesprek bekijken we dan samen met welke vorm van ondersteuning deze vrouw geholpen is. Daarnaast werken we in brede zin aan bekendheid en de publiciteit. We hebben een folder gemaakt en dragen vanuit de CJG's het zwangerschapsgesprek uit.'

Er is dus veel voorbereidend werk verricht. Hoe verloopt de uitvoering?

Arine: 'Paulien en ik zijn onlangs bij onze eerste cliënt geweest. Een kwetsbare, jonge aanstaande moeder. Ze kampt met meerdere problemen die zij in haar eentje niet kan oplossen. Huisvesting, haar eigen gezondheidsproblemen, een laag inkomen, een partner waarvan onduidelijk is hoe hij z’n rol in de opvoeding en zorg voor het kindje ziet. Vanuit VoorZorg, waarbij we als jeugdverpleegkundigen gezinnen helpen een goede basis te creëren voor een kind, had ik een band met haar opgebouwd. Daarmee was er een goede basis voor het zwangerschapsgesprek met Paulien. Want in het belang van het kindje is het nodig dat via Paulien de begeleiding door het CJG gestalte krijgt.'

Welke begeleiding door het CJG is dan juist zo belangrijk voor deze cliënte en andere kwetsbare aanstaande moeders?

Arine: 'Denk aan het beantwoorden van opvoedingsvragen, zorgvragen, de vaccinaties. En vaak blijkt ook dat de moeder begeleiding nodig heeft bij het geven van borstvoeding. Maar we maken ook de rol van de partner en de verdeling van taken in het gezin tijdens het zwangerschapsgesprek bespreekbaar. Er zijn knelpunten die wij vanuit het CJG niet kunnen wegnemen. De meest voorkomende zijn huisvesting en inkomen. Maar wij kunnen wel verwijzen naar hulpverlening. Het blijkt zó belangrijk dat de aanstaande moeder haar verhaal kan doen, vragen kan stellen, antwoorden krijgt, ondersteund wordt. Daarnaast is het heel waardevol dat er op deze manier een doorgaande lijn is vanuit de zwangerschap naar als het kind geboren is totdat het 18 jaar is.'

Zijn jullie in deze opstartfase tegen knelpunten in de samenwerking opgelopen? Wat kan er beter?

Paulien: 'Het aantal aanmeldingen blijft nog wat achter. Maar met de samenwerkingsverbanden en publiciteit heb ik er vertrouwen in dat dit op gang komt. Ons eerste gesprek verliep uiterst prettig. Wel lopen we tegen een ander probleem aan: we kunnen de dossiers van VoorZorg en het CJG  op dit moment nog niet koppelen. Er wordt aan gewerkt, en het komt vast goed, maar in dit stadium is dat nog erg onhandig.'

Tot slot?

Arine: 'Elke ouder wil het beste voor zijn of haar kind. Maar het lukt ouders niet altijd om de kinderen te bieden wat nodig is. Het zwangerschapsgesprek biedt al in een vroeg stadium die extra ondersteuning. Dat is zo belangrijk. Want hoe eerder we de benodigde hulp bieden, hoe steviger de start.'

Het aanmeldpunt voor het zwangerschapsgesprek is te vinden via Moeders van Rotterdam.

Hoe zorgen we ervoor dat de zorg in de eerste duizend dagen van een kinderleven goed op elkaar is afgestemd en voldoet aan de behoeften en wensen van (aanstaande) ouders? Het praktijkonderzoek Samen Groeien 010 onderzoekt dit in Rotterdam. Op dit moment worden ouders en zorgverleners in Delfshaven in de praktijk gevolgd. 'We hopen een netwerk te creëren dat duurzaam is en waar professionals en ouders van elkaar kunnen blijven leren', aldus projectmedewerker en onderzoeker Sushma Munshi. 

De periode voorafgaand de zwangerschap en de eerste duizend dagen zijn is bepalend voor de gezondheid en ontwikkeling van een kind. In deze periode krijgen (aanstaande) ouders te maken met veel verschillende professionals en organisaties. Ouders in kwetsbare omstandigheden krijgen, behalve met medische professionals, soms ook te maken met hulpverleners uit het sociale domein, zoals het wijkteam. 'Ouders ervaren dat de hulp gefragmenteerd is', vertelt projectmedewerker en onderzoeker van het Erasmus MC, Sushma Munshi. 'Daarom werken de gemeente (Stevige Start) en zes andere Rotterdamse organisaties die betrokken zijn bij de zorg voor, tijdens en na de zwangerschap, samen in dit unieke project.  Ons doel daarmee is betere samenwerking tussen aanstaande ouders en zorg- en hulpverleners te krijgen, maar ook tussen zorg- en hulpverleners onderling.'

Patiëntreis in Delfshaven

Samen Groeien 010 is een 4-jarig project. In het eerste jaar is onderzocht hoe ouders met een kind tussen de 0 en 2 jaar de zorg en ondersteuning voorafgaand, tijdens en na de zwangerschap ervaren. Ook is onderzocht of ouders en zorgverleners wel hetzelfde verstaan onder de term 'kwetsbare omstandigheden' en 'de eerste 1.000 dagen'. Deze kennis wordt nu verwerkt in factsheets en rapporten en vormt de basis voor verder onderzoek en verbetering van de zorg. Dat onderzoek doet Sushma Munshi nu in het tweede jaar, in de praktijk in Delfshaven. 'Ik ga hier het netwerk van zorg- en hulpverleners rondom gezinnen in kaart brengen', vertelt ze. 'Ik volg de zogenaamde patiëntreis in de fase van preconceptie, zwangerschap en het jonge kind. Het is belangrijk om in de haarvaten van de wijk te gaan zitten en samen met (aanstaande) ouders en zorgverleners na te gaan hoe we de zorg en hulp zo goed mogelijk kunnen laten aansluiten bij de behoeftes van de ouders. Daarnaast gaan we met zorg- en hulpverleners in gesprek hoe we de onderlinge lijnen korter kunnen maken, zodat ze makkelijker kunnen samenwerken. Op die manier hoeven ouders hun verhaal niet steeds opnieuw te doen en kunnen zorg- en hulpverleners meer over elkaars vakgebied en expertise leren.'

Eén vast gezicht

Een van de ouders die heeft ervaren waar het schuurt in de zorgverlening is Lisaura. Als jonge, schoolgaande aanstaande moeder dreigde ze dakloos te worden. Ze kwam terecht in een ambtelijke molen waar ze steeds opnieuw haar verhaal moest doen. 'Ik wist niet bij wie ik moest aankloppen. Bij elk nieuw probleem was er weer een andere hulpverlener en die bleven vaak niet lang. Het was zo frustrerend! Als ik zelf niet steeds had aangedrongen, was ik niet geweest waar ik nu ben. Maar dat kan niet iedereen in zo’n situatie.' Waar had ze het meest behoefte aan in die periode? 'Eén vast gezicht waar ik met al mijn problemen terecht kon. Dat had zoveel rust gegeven. En betere samenwerking tussen al die zorg- en hulpverleners.'

Omdat het een praktijkonderzoek betreft, worden er ook oplossingen  in de praktijk uitgeprobeerd. Door een aanpassing te doen, te testen en stil te staan bij wat werkt en wat niet, wordt in een cyclus de zorg en samenwerking verbeterd. Sushma: 'Daarbij zullen we zeker uitdagingen tegenkomen. We betrekken niet alleen (aanstaande) ouders en zorg- en hulpverleners, maar maken ook verbinding met beleidsmakers. Het bij elkaar brengen van zulke verschillende werelden vraagt soms tijd en inspanning. Er is gelukkig een enorm draagvlak voor dit project. En ik ben aangenaam verrast over de bereidheid van de zorg- en hulpverleners om te helpen. Ze hebben het allemaal zó druk, maar willen toch hun stem laten horen. Het is mooi om die werelden samen te brengen om tot de beste zorg voor (aanstaande) ouders in kwetsbare situaties te komen.'

Stem van de ouders

De stem van ouders is bij Samen Groeien 010 essentieel. Heidi van Heijningen, onderzoeksmedewerker aan de Hogeschool van Rotterdam, begeleidt het ouderpanel. 'We worden ons er steeds meer van bewust dat het heel belangrijk is om de doelgroep vanaf het allereerste begin te betrekken bij je project. Je moet je aannames toetsen. Dat doen we met het ouderpanel. Met de individuele ervaringen van de ouders gaan we op zoek naar een patroon in de praktijk. Het ouderpanel wordt voortdurend geïnformeerd en betrokken bij de voortgang. Heidi: 'We vragen hen bijvoorbeeld ook om mee te denken over hoe we andere ouders uit Delfshaven voor de volgende fase van het project het beste kunnen benaderen. Dat levert nieuwe, waardevolle inzichten op.'

Lisaura is een van de ouders die aan het panel deelneemt. Ze ziet haar bijdrage als het omzetten van een negatieve ervaring in iets positiefs. 'Ik heb tijdens en na mijn zwangerschap zoveel problemen meegemaakt met hulpverlening. Ik wil niet dat andere jonge meiden dat overkomt. Dat een meisje van 18 aan haar lot wordt overgelaten. Want zo heb ik het zelf wél ervaren.' Lisaura vindt het ouderpanel van toegevoegde waarde. 'Er wordt echt naar ons geluisterd. We worden op de hoogte gehouden van het project. En ze raadplegen ons over van alles en nog wat.'

Duurzaam netwerk

'We hopen een netwerk te creëren dat duurzaam is en waar professionals en ouders van elkaar kunnen blijven leren', vertelt Sushma. Dat is heel belangrijk, omdat de samenleving en zorgbehoeftes steeds veranderen. Wil je de zorg zo optimaal mogelijk inrichten, dan moet je elkaar steeds weer opzoeken.'

Informatie

Wilt je meedenken of meer weten over Samen Groeien 010 of het ouderpanel? Neem contact op met Sushma Munshi via samengroeien010@erasmusmc.nl. Link opent een externe pagina of 06 832 637 56. Ook (aanstaande) ouders in Delfshaven zijn welkom om mee te denken.

Psychosociale risico's, zoals ongunstige woon- en leefomstandigheden, laaggeletterdheid, armoede en psychische klachten, kunnen een negatieve invloed hebben op de uitkomst van de zwangerschap of de ontwikkeling van het kind. Daarom is het belangrijk om deze risico's zo vroeg mogelijk in de zwangerschap te signaleren. De coalitie Stevige Start vernieuwt daarvoor, in samenwerking met het Erasmus MC, de ‘Rotterdam Reproduction Risk Reduction checklist’ (R4U). Obstetrieverpleegkundige in het Erasmus MC, Marjan Peltenburg, en verloskundige Marleen van Gelder van Zwanger & Zo hebben hier positieve ervaringen mee. 

Risicosignalering

Verloskundige Marleen van Gelder is lid van de werkgroep Risicosignalering van de coalitie Stevige Start en zodoende namens de verloskundigenpraktijken nauw betrokken bij de vernieuwing van de R4U. 'R4U is een instrument om de risicosignalering te verbeteren. Dat is van groot belang, want de perinatale sterfte is Rotterdam relatief hoog', vertelt ze. De vernieuwde R4U screent op een aantal medische factoren, maar vooral op psychosociale risico’s. Hieraan worden zorgpaden gekoppeld. Zo ontstaat verbinding tussen het medische en sociale domein. In de nieuwe versie zijn meer vragen over het mentaal welzijn van de zwangere toegevoegd en vragen aan de partner. Het Erasmus MC zorgt voor de actualisatie, wetenschappelijke onderbouwing en validatie. De vernieuwde R4U zit nu in een pilotfase. Het is de ambitie van Stevige Start dat alle verloskundig zorgverleners in Rotterdam met de vragenlijst gaan werken.

Vroeg signaleren is beter

'Hoe vroeger je risico’s signaleert, hoe beter', zegt Marleen van Gelder. De R4U helpt hierbij, omdat je bij het eerste consult al onderwerpen aanstipt, die vaak pas later in de zwangerschap naar boven komen. En dan kun je te laat zijn. Met de R4U signaleren we nu bijvoorbeeld of de zwangere geen geld heeft voor een babyuitzet, of door een trauma uit het verleden een risico op hechtingsproblemen heeft. Maar ook een ongezonde leefstijl.'

'R4U opent het gesprek'

Ook Marjan Peltenburg, obstetrie- en intakeverpleegkundige in het Erasmus MC, gebruikt de R4U. 'Zwangeren komen bij mij in de tiende week als er sprake is van onderliggend lijden, chronische ziekte, psychische problemen of als ze eerder een kindje hebben verloren. We weten dus al veel van hen', vertelt Marjan. 'Ik geef onder andere informatie over praktische dingen, zoals NIPT, de 13- en 20-wekenecho en borstvoeding. Het eerste consult is vaak heel praktisch en door de vragenlijst kun je eenvoudiger de diepte in. Kun je makkelijker praten over de vorige bevalling of problemen in de thuissituatie. Het opent het gesprek. R4U heeft voor mij ook meerwaarde bij het signaleren van financiële of huisvestingsproblemen. Dat komt anders niet zo snel aan de orde. Ik kan dan medisch maatschappelijk werk inschakelen. Zo heb ik laatst voor een zwangere die in een Moeder- en Kind-huis woont in het midden van het land contact kunnen leggen voor huisvesting in deze regio.'

Samenwerking

Samenwerking met ketenpartners is cruciaal om risico’s aan te pakken. Met de R4U is dat heel goed geregeld, vindt verloskundige Marleen. De vragenlijst is gekoppeld aan zorgpaden. 'De samenwerking met Moeders van Rotterdam loopt bijvoorbeeld heel goed. Zij helpen onder meer met een babyuitzet of bij geldproblemen. We doen ook regelmatig een warme overdracht naar het Centrum Jeugd en Gezin (CJG) als we denken dat er een risico op hechtingsproblemen is.' Obstetrieverpleegkundige Marjan: 'R4U is vaak een eerste signaal. Als we naar aanleiding hiervan zorgen hebben, worden zwangeren besproken in het multidisciplinair overleg en gaan ze naar de poli Zwangerschapspsychiatrie.'

Gesprekstechnieken

Marleen en Marjan hebben de training over gesprektechnieken van Wilde Kastanje gevolgd. Marleen: 'Ik kijk altijd goed naar lichaamstaal, want soms krijg je sociaal wenselijke antwoorden. Maar sommige vragen zijn erg moeilijk te stellen, vooral als de partner erbij is. Bijvoorbeeld over huiselijk geweld. Ik maak daarom ook heel goed duidelijk waaróm ik bepaalde vragen stel. En dat helpt.' Dat beaamt ook obstetrieverpleegkundige Marjan. 'De training geeft je een soort kapstok over hoe je een gesprek aangaat. Het was wel even wennen, maar nu is het ingebed in het verhaal dat je doet.'

Zwangeren reageren positief

Verloskundige Marleen merkt dat ook zwangeren positief zijn over R4U. 'Ze vinden het fijn dat we doorverwijzen naar andere hulpverleners of dat bepaalde dingen ter sprake komen. Ze zijn bijvoorbeeld heel blij met Moeders van Rotterdam. ' Obstetrieverpleegkundige Marjan: 'Het is heel prettig om onderwerpen op alle terreinen te bespreken en dat zwangeren weten dat er hulp beschikbaar is.'

Marleen is ook positief over de coalitie Stevige Start. 'Doordat de coalitie verschillende initiatieven mogelijk maakt, kunnen wij verloskundigen onze zorg verbeteren. Het scheelt ons veel tijd en energie als we kunnen aansluiten en niet zelf het wiel hoeven uit te vinden. Marjan: 'Dankzij deze initiatieven wordt er beter samengewerkt in de geboortezorg.' Het is mooi om te zien dat dit zich vertaalt in betere geboorte-uitkomsten en een daling van de perinatale sterfte, vinden beide professionals.