Archeologie
De archeologen van gemeente Rotterdam beheren en onderzoeken de resten van het verleden: het bodemarchief. De resultaten van het archeologisch onderzoek worden gepresenteerd aan de inwoners van Rotterdam en andere belangstellenden.
Beleid
Om te voorkomen dat ons bodemarchief zomaar bij bouw- of graafwerkzaamheden verdwijnt, is er een aantal regels opgesteld. Als er ergens gebouwd of ontwikkeld wordt en de bodem wordt daarbij verstoord, dan moet er met archeologische waarden rekening gehouden worden. Dat kan bijvoorbeeld zijn bij de aanleg van een parkeergarage, het graven van een kelder of waterpartij, maar ook bij heien. Archeologie Rotterdam zorgt voor een goede afweging van de archeologische belangen, maar ook voor een ongehinderde voortgang van de ruimtelijke ontwikkeling. Dat betekent tijdig de archeologie in beeld brengen en maatwerk leveren per project.
Vragen en antwoorden over archeologiebeleid
- Zelftoets
Voor de meeste bodemingrepen is een vergunning nodig. U kunt bij omgevingsvergunning controleren of u een vergunning nodig heeft. Ook kunt u bestemmingsplannen of de Archeologische Waardenkaart Rotterdam. Link opent een externe pagina raadplegen om te kijken of er archeologische regels voor uw plangebied gelden. - Plantoets
Een vergunningsplicht betekent niet altijd dat er ook onderzoek nodig is. Om te beoordelen of archeologisch onderzoek nodig is, voeren wij een archeologische plantoets uit.
Voor een vlot verloop raden we aan om ons zo vroeg mogelijk in het proces te betrekken.
Zie: welke info is nodig voor een plantoets? - Uitkomst plantoets
Als uit de plantoets blijkt dat er geen archeologisch onderzoek nodig is, dan ontvangt u deze conclusie met toelichting in een (digitale) brief.
Als uit de plantoets blijkt dat archeologisch onderzoek nodig is dan ontvangt u deze conclusie in een (digitale) brief. In deze brief wordt uitgelegd wat er moet gebeuren. Voor archeologisch onderzoek geldt: de kosten zijn voor rekening van degene die de bodem verstoort.
Archeologisch onderzoek verloopt via het Archeologisch Monumentenzorg proces (AMZ) in een aantal stappen. Na iedere stap in dit proces wordt besloten of een vervolg nodig is, of dat de bouw- en andere plannen van start kunnen gaan zonder verder archeologisch onderzoek. Meer informatie over de stappen in het AMZ-proces. Link opent een externe pagina vindt u op cultureelerfgoed.nl.
Als u meer wil weten over de rol van archeologie bij, of voorafgaand aan uw vergunningsaanvraag kunt u contact opnemen met ons via archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
De gemeente Rotterdam zorgt voor het archeologisch erfgoed. Bodemingrepen worden daarom getoetst op het aspect archeologie. Uit zo'n plantoets komt het besluit of er wel of geen archeologisch onderzoek moet worden gedaan.
Om te beoordelen of archeologisch (voor)onderzoek nodig is voor de ontwikkeling die u wilt gaan uitvoeren, heeft de afdeling Archeologie Rotterdam (voorheen BOOR) gegevens nodig van de beoogde locatieontwikkeling. Als u de gegevens compleet en juist aanlevert dan kan de archeologische plantoets snel uitgevoerd worden en voorkomt u vertraging.
Wij hebben van u nodig:
- Uw contactgegevens (naam, organisatie, postadres, telefoonnummer, e-mailadres). En als het van toepassing is: uw contactpersoon bij Stadsontwikkeling.
- De geplande ontwikkeling kort samengevat.
- De locatie van het plangebied zo nauwkeurig mogelijk aangegeven op een kaart, zodat de ligging duidelijk is, met adres of toponiem.
- De aard van de werkzaamheden in de bodem (bijvoorbeeld: aanleg fundering of kelder; heien; afgraven; omspitten; baggeren) met de diepte en het oppervlak in m2.
- Het huidige grondgebruik (bijvoorbeeld: braakliggend; bebouwd; verhard).
- Indien beschikbaar: bouw- en/of ontwerptekeningen (graag met dwarsdoorsnede), een (concept) heipalenplan en de rapportage van bouwhistorisch-, milieu- of geotechnisch onderzoek inclusief eventueel uitgevoerde boringen of sonderingen.
- Summiere beschrijving van de fase van het planproces (bijvoorbeeld: oriënterende fase; vergunningaanvraag) en de beoogde start van de grondwerkzaamheden.
We ontvangen kaarten (punt 3 en eventueel punt 4) graag gevectoriseerd en in RD-coördinaten in ESRI Shapefiles of AutoCad DWG. Kaarten in PDF formaat graag voorzien van referentiepunten met RD-coördinaten. U kunt uw informatie sturen naar: archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Archeologie Rotterdam heeft jarenlang onderzoek in de regio gedaan. Wij zijn dan ook blij dat we op beleidsgebied adviseur zijn van een aantal buurgemeenten. Zo helpen we met het toetsen van bouwplannen en onderzoeksrapporten en stellen wij Programma's van Eisen op voor archeologisch onderzoek.
Bent u van plan een archeologisch onderzoek uit te voeren? In Rotterdam en de regio gelden naast de KNA aanvullende richtlijnen. Zie 'Richtlijnen' op deze pagina.
Voor vragen over archeologie in onze partnergemeenten kunt u meer informatie vinden op de websites van de desbetreffende gemeente of contact opnemen met:
- Barendrecht, Albrandswaard en Ridderkerk (BAR-organisatie): Tjerd Kamphuis, t.kamphuis@bar-organisatie.nl. Link opent een externe pagina.
- Capelle aan den IJssel: Tamira Buijze, t.n.buijze@capelleaandenijssel.nl. Link opent een externe pagina.
- Hellevoetsluis: Marlies van Santen, m.santen@hellevoetsluis.nl. Link opent een externe pagina.
- Nissewaard: Martin Jonker, m.jonker@nissewaard.nl. Link opent een externe pagina.
- Schiedam: Cees Toes, c.toes@schiedam.nl. Link opent een externe pagina.
- Westvoorne: Ward Willemsen, wa.willemsen@westvoorne.nl. Link opent een externe pagina.
Heeft u een bouwproject in het havengebied of moet u een omgevingsvergunning aanvragen?
Het Rotterdamse havengebied is een archeologisch rijk gebied en daarom geldt ook hier een archeologiebeleid dat is vastgelegd in bestemmingsplannen. Voor een vlot verloop raden we aan om zo vroeg mogelijk in het proces contact met ons op te nemen.
Het havengebied bevat bijzondere archeologie:
- Op de bodem van de Noordzee en in de diepe ondergrond van zowel havens als land is het landschap uit de steentijd deels intact. Het gaat dan om de periode vanaf 9.000 voor Christus. Het bevindt zich op een diepte van soms wel 20 meter. Het is afgedekt door jongere lagen en daardoor goed bewaard gebleven. Zo zijn bij onderzoek in de Yangtzehaven resten van een kamp van jagers-verzamelaars uit deze periode teruggevonden.
- Ook liggen in de bodem nog resten van schepen uit diverse periodes, bijvoorbeeld uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen tot de 18e en 19e eeuw. Op de Maasvlakte liggen deze op dieptes tussen de 3 en 12 meter beneden NAP.
- In onder meer het Botlekgebied zitten nog resten van bewoning in de bodem. Deze kunnen dateren uit de Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd en Middeleeuwen. In deze laatste periode werd op en langs dijken gewoond. De Vondelingenplaat maakte deel uit van het eiland IJsselmonde, dat in de 13e en 14e eeuw werd bedijkt.
Richtlijnen (versie 2.13, juni 2023) voor het uitvoeren van Archeologisch bureauonderzoek en niet-gravend inventariserend veldonderzoek in de gemeenten:
- Albrandswaard
- Barendrecht
- Capelle aan den IJssel
- Nissewaard
- Ridderkerk
- Rotterdam
- Schiedam
- Voorne aan Zee
De richtlijnen zijn als PDF document op te vragen door een e-mail te sturen aan archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Onderzoek in Rotterdam? Kijk dan ook naar de ROA. Link opent een externe pagina (Rotterdamse Onderzoeksagenda Archeologie) in e-depot DANS.
Toevalsvondsten
Het kan voorkomen dat tijdens bouw- of grondwerkzaamheden onverwacht archeologische resten aan het licht komen. Als dat gebeurt op een locatie die door de gemeente is vrijgesteld van een archeologische onderzoeksplicht spreken we van een toevalsvondst. Het is dan aan de gemeente om te bepalen wat er met deze toevalsvondsten gedaan wordt. De kosten die verbonden zijn aan planaanpassing of onderzoek van de toevalsvondst, komen niet voor rekening van de melder, tenzij hierover specifieke afspraken zijn gemaakt.Voor toevalsvondsten bestaat een meldingsplicht (Erfgoedwet art. 5.10). Voor de afhandeling van de toevalsvondst kunt u contact opnemen met Archeologie Rotterdam, of de contactpersoon van de gemeente waar het om gaat. Zie Archeologie in de regio (3 vragen hierboven). Anders moet u uw toevalsvondst rechtstreeks bij de RCE . Link opent een externe pagina(Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) melden.
- Fossielen op het strand?
Rotterdam heeft op de Maasvlakte en bij de Zandmotor stranden waar u goed fossielen kunt zoeken. U kunt er, als u goed zoekt, fossiele botten, schelpen en haaientanden vinden. Maar hoe weet u nou of uw vondst een kies van een Mammoet of een Oeros is? Hiervoor bestaat de Oervondstchecker. Via de website of mobiele app Oervondstchecker. Link opent een externe pagina kunt u vondsten die u doet op het Maasvlaktestrand op een gemakkelijke manier doorgeven. Metaaldetectie en magneetvissen
Magneetvissen is verboden (Erfgoedwet, art. 5.1).
Metaaldetectie (op land) is tegenwoordig een populaire hobby, maar het is niet vrijblijvend. Er zijn regels rondom metaaldetectie. Zie hiervoor de gedragscode en de wettelijke regels rondom metaaldetectie. Link opent een externe pagina.
Archeologie Rotterdam raadt af om actief te gaan zoeken met een detector vanwege de veiligheid en vanwege het belang van de vondsten voor de geschiedenis.Mocht u toch op pad gaan, dan dient u zich aan de regels te houden en altijd toestemming te hebben van de grondeigenaar.
Mede in verband met de bescherming van het groen is het in Rotterdam verboden om in parken of groenvoorzieningen aan metaaldetectie te doen.
Voor vondsten is een meldingsplicht.
Erfgoedverordening Rotterdam 2020
Het Archeologiebeleid van de gemeente Rotterdam is vastgelegd in de Erfgoedverordening Rotterdam 2020. De Erfgoedverordening 2020 is vastgesteld vanwege de invoering van de nieuwe Erfgoedwet, per 1 juli 2016. De Erfgoedwet vervangt en integreert verschillende wettelijke regelingen op het gebied van het cultureel erfgoed. Naast de Erfgoedwet wordt besluitvorming over cultureel erfgoed in de fysieke leefomgeving op termijn geregeld via de Omgevingswet. De Erfgoedwet anticipeert op de invoering van de Omgevingswet door overgangsrecht als gevolg waarvan delen van de Monumentenwet 1988 van kracht blijven, tot de inwerkingtreding van de Omgevingswet.
Bestemmingsplannen
De omgang met archeologie in het ruimtelijk ontwikkelingsproces is tevens geborgen door middel van dubbelbestemmingen in de bestemmingplannen. Voor gebieden waar er nu geen vastgesteld bestemmingsplan is, geldt het archeologiebeleid zoals opgesteld in de Archeologische Waarden- en Beleidskaart. Deze kaart en de bijbehorende Archeologische Kenmerkenkaart zijn te raadplegen via GISweb. Bestemmingsplannen zijn te raadplegen via ruimtelijkeplannen.nl. Link opent een externe pagina.
Wettelijke grondslag
De grondslag voor de Erfgoedverordening bestaat uit artikel 3.16 van de Erfgoedwet en, op de voet van het overgangsrecht van artikel 9.1 van de Erfgoedwet, de artikelen 12, 15 en 38 van de Monumentenwet 1988. Deze laatste wetgeving blijft op grond van het overgangsrecht van de Erfgoedwet van kracht tot de invoering van de Omgevingswet. Daarnaast zijn ook de artikelen 2.1 en 2.2 van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht van belang in verband met de bescherming van monumenten door middel van omgevingsvergunningen.
Onderzoek
Archeologie Rotterdam heeft als eerste gemeentelijke archeologische dienst van Nederland al bijna 60 jaar ervaring met allerlei vormen van onderzoek in de stad en daarbuiten. We zijn gecertificeerd voor het uitvoeren van archeologisch onderzoek.
Een archeologisch onderzoek is altijd maatwerk en moet in alle gevallen voldoen aan door de gemeente Rotterdam opgestelde eisen en richtlijnen.
Heeft u een plan voor ruimtelijke ontwikkeling dat door ons beoordeeld is met als uitkomst een archeologisch (voor)onderzoek? Dan kunt u contact met ons opnemen via de contactgegevens in het colofon van de brief over de eisen waaraan het onderzoek moet voldoen. In de meeste gevallen stellen wij dan Programma van Eisen (PvE) voor u op. Uw contactpersoon kan u ook adviseren over de uitvoering van het onderzoek. Voor de uitvoering van het archeologisch onderzoek kunt u bij ons of een daartoe gecertificeerd bedrijf terecht.
Is uw plan nog niet door ons getoetst? Bij het onderdeel 'Beleid' vindt u informatie over het aanvragen van een archeologische plantoets.
Informatie bij archeologisch onderzoek
Archeologie is niet altijd opgraven. Na een bureauonderzoek volgt meestal eerst een Inventariserend Veldonderzoek (IVO) door middel van grondboringen. De boringen worden handmatig of mechanisch gezet. Een IVO d.m.v. boringen kan snel worden uitgevoerd en levert in veel gevallen al genoeg informatie op om een plangebied vrij te geven zonder verdere archeologische bemoeienis. In een klein aantal gevallen dienen de resultaten verder onderzocht te worden. Vervolgonderzoek kan bestaan uit gravend onderzoek, zoals proefsleuven of een opgraving.
Archeologisch onderzoek dient plaats te vinden voorafgaand aan de werkzaamheden in de bodem.
Moet u archeologisch onderzoek uit laten voeren in Rotterdam? Neem dan contact met ons op, we denken graag met u mee.
Archeologie Rotterdam
Ceintuurbaan 213b
3051 KC Rotterdam
010 489 85 00
archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina
Al onze archeologische onderzoeken worden gepubliceerd in de reeks BOORrapporten. Inmiddels zijn meer dan 700 BOORrapporten verschenen.
In DANS. Link opent een externe pagina, het e-depot Nederlandse archeologie kunt u alle rapporten downloaden.
Ook vindt u hier onze Rotterdamse Onderzoeks Agenda. Link opent een externe pagina (ROA).
Ontdek
In Rotterdam wordt al eeuwenlang gewoond. Ook lang voordat de stad bestond, woonden hier al mensen. In de Middeleeuwen bijvoorbeeld, in boerderijen in het dorpje Rotta langs de rivier de Rotte. Duizenden jaren eerder, in de Steentijd, trokken hier jagers en verzamelaars rond. Al die tijd lieten deze mensen sporen van hun aanwezigheid achter.
- Oude Steentijd: de vroegste bewoners
Ruim 250.000 jaar geleden zetten mensen voor het eerst stappen in wat nu Nederland is. Na deze ‘vroege’ mensen komen de Neanderthalers. De sporen en gereedschappen die zij achterlaten, liggen in West-Nederland verborgen onder metersdikke lagen van zand, klei en veen. De Neanderthalers sterven 35.000 jaar geleden uit en maken plaats voor de ‘moderne’ mens, onze directe voorouders. - Midden-Steentijd: kampen van jagers en vissers
Na de laatste ijstijd, rond 9000 voor Christus, stijgt de zeespiegel. In West-Nederland ontstaan waterrijke gebieden, met volop voedsel voor de jagers en vissers die hier dan leven. Ze trekken in groepjes rond en maken door het jaar heen op verschillende plekken een kamp. Dat zijn tijdelijke woonplekken, waarvoor ze in West-Nederland vooral de hogere rivierduinen (donken) uitkiezen. - Nieuwe Steentijd: de eerste boeren
De eerste boeren verschijnen rond 5300 voor Christus in ons land. Het zijn ‘nieuwkomers’, die gaan wonen op de vruchtbare grond in Zuid-Nederland. Ze bouwen boerderijen van hout, houden vee, leggen akkers aan, maken aardewerk en gebruiken stenen bijlen. De bewoners in onze streek nemen langzamerhand de gebruiken over van de nieuwe boeren. Daarnaast blijven ze ook jagen en vissen.
In dezelfde tijd dat in Drenthe de hunebedden worden gebouwd, wonen in onze streek mensen in de duinen. En op de kwelders bij de kust, en op de oeverwallen langs de geulen. Het zijn hoge, droge plekken in de buurt van water. Ideale woonplaatsen voor de beginnende boeren in deze streek, die een heel eigen manier van leven hebben. Hun sporen zijn voor het eerst ontdekt in Spijkenisse en Vlaardingen. Archeologen noemen ze daarom de mensen van de 'Vlaardingencultuur’. - Bronstijd: boeren in een natter landschap
Ook in de Bronstijd (vanaf 2000 voor Christus) wonen er boeren rond de monding van de Maas. Voor het eerst maken en gebruiken mensen nu voorwerpen van metaal (brons). De boerderijen staan in de duingebieden langs de kust op de kwelders. En ook langs rivieren en geulen, zoals bij Barendrecht. Alleen komt daar aan de bewoning snel een eind. Waarschijnlijk is het landschap er te nat voor het boerenbestaan. Er is veen gaan groeien en er ontstaan steeds meer moerassen. - IJzertijd: echte boerenbedrijven
Vanaf 800 voor Christus wonen er steeds meer mensen in onze regio. Delen van de moerassen vallen droog doordat er vanuit zee geulen en kreken doorheen lopen. Zo gauw het kan, trekken de mensen het drogere land in. Ze bouwen hun boerderijen op de hoger gelegen plekken. De boerderijen zijn soms wel 25 meter lang en er staan dan ook minimaal 24 stuks vee in. Vooral koeien zijn populair. Op de menukaart staan ook hazelnoten, bramen, wilde appels, gerst, gierst en lijnzaad, brood en vis. Ook vinden we sieraden van glas, metaal en barnsteen, die soms door handel uit verre streken zijn gehaald.
In het jaar 12 voor Christus komt de zuidelijke helft van Nederland tot aan de Rijn in Romeinse handen. Dat heeft grote gevolgen. Er komen wegen en kanalen. Aan de rijksgrens langs de Rijn worden forten gebouwd. Ook de monding van de Maas wordt bewaakt: bij Oostvoorne heeft waarschijnlijk een Romeins fort gelegen.
De boerenbedrijven worden groter en gaan meer produceren. De Romeinse legers en bestuurders zorgen namelijk voor een groeiende vraag naar voedsel en andere producten. Om meer land geschikt te maken voor akkerbouw en veeteelt graven de mensen sloten en greppels. Ze leggen ook dammen en sluizen aan. De lokale bevolking profiteert van de economisch goede tijden. Ze kan zich soms Romeinse luxegoederen veroorloven (dakpannen, vloerverwarming, glazen vaatwerk en zelfs oesters).
In de tweede helft van de 3e eeuw gaat het politiek en economisch slecht met het Romeinse rijk. In onze (grens)streek zijn er steeds meer vijandelijke invallen en tegelijkertijd wordt het landschap natter. Voor de boeren is het bestaan moeilijk en de mensen trekken daarom weg.
Vermoedelijk al in de 8e en zeker in de 9e eeuw vestigen mensen zich op de iets hoger gelegen, smalle kleiige oevers van het riviertje de Rotte. Uit die vroege periode kennen we enkele vondsten, zoals aardewerk, mantelspelden en munten.
Duidelijker zijn de archeologische gegevens over de 10e- tot 12e-eeuwse bewoning langs de Rotte. Uit die periode zijn ook resten van boerderijen gevonden. Tussen het huidige Hofplein en de Maas lag ooit de nederzetting Rotta, met huizen langs beide oevers van het riviertje. De veen- en kleigronden zijn geschikt gemaakt voor akkerbouw, veeteelt en moestuinen. In twee oorkonden uit 1028 en 1050 wordt de kerk van Rotta genoemd. Tot nu toe is die nog niet bij een opgraving ontdekt.
In Rotta wonen boeren, die leven van de opbrengst van het eigen land en vee. Hun houten boerderijen, tussen de 15 en 20 meter lang, staan op kleine terpjes. Sommige producten halen ze van ver via handel: aardewerk uit België, Duitsland, Noord-Frankrijk of Engeland bijvoorbeeld. Dat er handel was, weten we ook door de vondst van munten uit Tiel, een belangrijke plaats in die tijd.
Rond het midden van de 12e eeuw komt er een eind aan de bewoning. Door de ontginningen is de bodem gedaald en er komen overstromingen. Het water van de Nieuwe Maas stroomt met kracht de Rotte binnen, ook de oevers worden aangetast. Allerlei gebruiksvoorwerpen en nederzettingsafval spoelen weg en komen in de modder terecht. Daar vinden archeologen honderden jaren later ook menselijke beenderen – misschien een aanwijzing voor het kerkhof van de kerk van Rotta?
Ontstaan van de stad Rotterdam
Meteen nadat de dam is aangelegd, worden er houten huizen op gebouwd; de nederzetting Rotterdam groeit snel. Rond 1300 wonen er een paar honderd mensen op de dam en in de zijstraten. De dam in de Rotte (de Hoogstraat) is lang het hart van de stad. Vóór de dam ligt het Steiger; vroeger een belangrijke haven, maar in het huidige Rotterdam een onopvallend water. Vlakbij staat de Sint-Laurenskerk. Verderop aan de Hoogstraat ligt het gasthuis, later het raadhuis. En ook de herberg waar de Graaf van Holland overnacht als hij in Rotterdam is. In deze buurt woont de elite van de stad!
Dat verandert vanaf de 17e eeuw: dan wonen de rijke en belangrijke Rotterdammers aan de Boompjes of het Haringvliet. De Hoogstraat ontwikkelt zich tot de belangrijkste winkelstraat van Rotterdam. Een situatie waaraan het bombardement van 14 mei 1940 een einde maakt. Nu wordt de buurt (het Laurenskwartier) weer opgeknapt en staat er zelfs de eerste overdekte markthal van Nederland. De cirkel is rond! In de bouwput van de Markthal vonden de archeologen van het BOOR een boerderij uit de tijd van Rotta.
Vondsten uit de Laat-Romeinse periode en uit het begin van de Middeleeuwen zijn schaars. Misschien wonen er nog wat mensen op vroegere strandwallen langs de kust of op oeverwallen langs de Maas?
Pas vanaf de 7e eeuw komt de bewoning weer op gang. In 1028 is in een historische bron de eerste vermelding van de kerk van Rotta: de vroegste voorloper van Rotterdam. We kennen deze plaats al van archeologische vondsten uit de 8e en 9e eeuw. Ook langs de zuidoever van de Maas ontstaan nederzettingen, zoals Witla. In 836 wordt Witla verwoest door de Vikingen.
Late Middeleeuwen: ontginningen en nederzettingen
Rond het jaar 1000 is de ontginning van het Maasmondgebied in volle gang. Struiken en bomen worden gekapt en met duizenden ontginningssloten wordt het land droger gemaakt. De bodem begint 'in te klinken' en het land komt lager te liggen. Hierdoor moeten weer kades en dijken aangelegd worden. Het helpt uiteindelijk niet. In de loop van de 12e eeuw en later worden grote delen van het land verwoest door overstromingen. En opnieuw moet men dijken bouwen.
Vanaf de 13e eeuw worden op en langs de nieuwe dijken groepen huizen gebouwd. Sommige groeien uit tot ommuurde steden: Brielle, Geervliet, Schiedam en Rotterdam. Uit deze periode kennen we verdedigbare stenen huizen en kastelen van adellijke families. Andere belangrijke gebouwen die door archeologen zijn onderzocht, zijn kerken, kloosterterreinen en verdedigingswerken (stadsmuren, -poorten en -torens).
Nieuwe tijd: de archeologie als aanvulling op de geschiedenis
Lange tijd blijft het gebied hetzelfde van karakter. Steden met daaromheen stadswallen, verspreid in het land kleine dorpen en her en der losse boerderijen in de polders. Eigenlijk is het landschap op veel plaatsen tot in 20e eeuw zo gebleven. In deze Nieuwe tijd bestaan natuurlijk steeds meer en betere geschreven bronnen. Toch kan de archeologie soms nog verrassende aanvullende informatie over het verleden geven.
42 bijzondere archeologische vindplaatsen (monumenten) zijn beschermd door de Archeologieverordening Rotterdam 2009. Dit betekent dat de bodem op deze plaatsen niet of zo min mogelijk verstoord mag worden. De archeologische waarden zijn daar van grote betekenis voor de geschiedenis van de stad.
U kunt de 'Archeologisch Belangrijke Plaatsen' opzoeken op de kaart. Link opent een externe pagina (legenda: 1)
Spreekbeurt
Wil je een spreekbeurt houden over archeologie? Dan kun je een spreekbeurtkist lenen bij de archeologen van Rotterdam. In deze kist zitten echte archeologische vondsten (aardewerk, vuursteen, bot) die je kunt gebruiken bij je verhaal en laten zien aan je klasgenootjes. Verder is er een troffel, een hesje en een helm die je kunt gebruiken om eruit te zien als een echte archeoloog.
Lenen is gratis, wel ruim van tevoren even contact opnemen om de kist te reserveren en op te halen. Dit kan via een mailtje naar archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Archeoloog in de klas
Door de hoge gebouwen en moderne architectuur is het moeilijk voor te stellen hoe Rotterdam er vroeger uit heeft gezien. Alleen de Sint-Laurenskerk herinnert nog aan het middeleeuwse verleden van de stad. Een archeoloog neemt je tijdens deze les mee terug in de tijd. Hoe is Rotterdam ontstaan? Wat doet een archeoloog precies in Rotterdam? Waar graven ze op en wat wordt er gevonden? Natuurlijk mogen de kinderen daarna zelf vondsten bekijken en vasthouden.
Doelgroep: bovenbouw basisschool
Duur: 1 uur
Aanvraag: dit kan via een mailtje naar archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Stadwandeling met archeoloog door Rotterdam
Wil je later archeoloog worden? Of wil je weten wat archeologen vinden in Rotterdam? Ga dan op pad met een archeoloog. In bibliotheek Rotterdam is het oudste bootje van Rotterdam te zien. Vanuit de bibliotheek ga je samen met een echte archeoloog op ontdekkingsreis in de stad. Wist je dat Rotterdam in de middeleeuwen werd omringd met muren ter verdediging van de stad? We gaan zo’n muur bekijken en ook de archeologische vondsten in de Tijdtrap van de Markthal.
Doelgroep: bovenbouw basisschool
Duur: 1 uur
Start locatie: Centrale hal bibliotheek Rotterdam, Hoogstraat 110
Aanvraag via: archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina
Ikin010
De archeologen van Rotterdam geven ook erfgoededucatie via Ikin010.
Dit is een is een samenwerking tussen het Nederlands Fotomuseum, Stadsarchief Rotterdam, Museum Rotterdam, Chabot Museum, Belasting & Douane museum, Wereldmuseum, Verhalenhuis Belvédère, Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam, Bibliotheek Rotterdam en Archeologie Rotterdam.
Scholen kunnen zelf een thema opgeven en in overleg met Ikin010 een programma samenstellen. Lessen op maat kunnen worden aangevraagd via Ikin010.nl. Link opent een externe pagina.
Archeologische vereniging Helinium
Archeologie is leuk! Zelf of met anderen actief bezig zijn met archeologie is nog leuker! Voor de archeologie van de regio Maasmonding bestaat de archeologische vereniging Helinium. Link opent een externe pagina. Deze vereniging organiseert tal van activiteiten en onderzoeksprojecten.
Masamuda
Masamuda. Link opent een externe pagina is een educatief archeologisch erf in de Vlaardingse Broekpolder. Met het nabouwen van gebouwen uit de prehistorie en middeleeuwen, wordt het (verre) verleden laagdrempelig verbeeld. Ook de bij de diverse archeologische perioden passende landschappen worden terug tot leven gebracht. Masamuda richt zich met name op educatie en onderzoek.
Wandelen door middeleeuws Rotterdam
Tijdens deze wandeling met een gratis app komt u langs plaatsen waar middeleeuws Rotterdam nog te beleven is. Met leuke vragen is het een leerzame speurtocht voor jong en oud.
Download de app
Download de gratis izi.TRAVEL-app voor iOS of Android, of zoek op 'middeleeuws Rotterdam' (Windows).
Of ga mee met de digitale stadswandeling . Link opent een externe paginavan archeologe Maaike Sier langs een aantal plekken in Rotterdam waar meer achter schuilt dan je zou denken.
ArcheologieNieuws
ArcheologieNieuws is een nieuwsbrief voor een breed publiek. Hij verschijnt 2 tot 3 keer per jaar. Een gratis abonnement kunt u aanvragen door een mail met uw adresgegevens te sturen naar archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Bij het verschijnen van een nieuwe nieuwsbrief, ontvangt u dan een exemplaar per post. Archeologienieuws Rotterdam is een nieuwe reeks die volgt op de eerdere reeks ‘BOORnieuws’ waarvan 30 afleveringen zijn verschenen.
Ontdek! Archeologie in Rotterdam
Ontdek! Archeologie in Rotterdam is de naam van een reeks publieksboeken over archeologisch onderzoek in gemeente Rotterdam en omgeving.
De boekjes worden verkocht bij diverse boekhandels en zijn ook te bestellen via archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina voor € 5 per stuk.
- Ontdek! 1 Delfshaven: een VOC-werf opgegraven.
- Ontdek! 2 Onder de Markthal. Middeleeuwse bewoning in het hart van Rotterdam.
- Ontdek! 3 Van dijk naar sloppenwijk. Archeologie onder het Timmerhuis.
- Ontdek! 4 Tussen dam en schip. Het oudste scheepje van Rotterdam.
- Ontdekt! Vijftig jaar archeologie in Rotterdam en omgeving.
Bodemvondsten website
Archeologie Rotterdam doet steeds veel onderzoek naar onze geschiedenis in de bodem van de stad. Daarbij zijn heel veel voorwerpen opgegraven.
De meeste van deze vondsten zijn opgeslagen in hun depot.
Op bodemvondsten.rotterdam.nl. Link opent een externe pagina vindt u meer dan 5000 van deze vondsten online.
Ga op ontdekking naar een tastbaar verleden.
Nieuws
De archeologische opgraving naast de Markthal is in volle gang. Op de plek waar Rotterdam ontstond, komen de middeleeuwen nu weer even aan het licht. Lees verder: Graven in het hart van de stad | Rotterdam.nl
Op donderdag 7 maart 2024 is de Canon van Rotterdam gepresenteerd op de Montessori Mavo in Rotterdam Noord door wethouder Faouzi Achbar (Welzijn, Samenleven, Sport en Digitale inclusie). De Canon van Rotterdam sluit aan bij de landelijke geschiedenis in de Canon van Nederland, maar vertelt het verhaal van de stad.
Archeologie Rotterdam (BOOR) heeft eraan meegewerkt samen met bureau Monumenten en Cultuurhistorie, Stadsarchief Rotterdam en Museum Rotterdam. De Rotterdamse vensters (onderwerpen) zijn in veel gevallen een vrije vertaling van de landelijke onderwerpen. Van prehistorische pijlpunten op de Maasvlakte tot Pim Fortuyn en de Euromast komen aan de orde.
De verschillende Rotterdamse onderwerpen (voorwerpen, gebouwen, personen, gebeurtenissen) zijn getoetst bij deskundigen uit de geschiedwetenschap, historische verenigingen, erfgoedinstellingen én aan docenten uit het primair en voortgezet onderwijs. De Canon is vooral bedoeld voor het Rotterdamse onderwijs: bovenbouw van het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs.
Meer informatie: Canon van Rotterdam | Canonvannederland.nl. Link opent een externe pagina
Sinds begin december 2023 zijn onze archeologen aan het opgraven in de bouwkuip van RottaNova, de toekomstige nieuwbouw tussen de Hoogstraat en de Markthal. Er zijn al tal van archeologische resten blootgelegd. Vanaf begin maart tot juni kan er dieper onderzocht worden, tot wel 6 meter diep.
De voorbereidende werkzaamheden voor de bouw zijn in volle gang. In december en januari is een sanering uitgevoerd en zijn sleuven gegraven voor het zogenaamde stempelraam, de stalen buizen die voor de stevigheid van de bouwkuip moeten zorgen.
De archeologen hebben de graafwerkzaamheden begeleid en hebben daarbij al tal van archeologische resten blootgelegd. Dat is niet zo gek, want de opgraving ligt pal naast de dam in de Rotte waar Rotterdam is ontstaan. Deze plek is al sinds het begin van de 14e eeuw bewoond.
Middeleeuwse sluizen
De archeologen hadden, voordat ze met de opgraving begonnen, al een aardig beeld van wat er aan archeologische resten in de bodem zit op deze plek.
Dat weten ze door het bestuderen van historische kaarten, historische bronnen en door de resultaten van eerdere opgravingen in de omgeving, zoals onder de Markthal en in de Spoortunnel. Ze wisten ook dat ze niet de eerste waren die hier de schop in de grond staken.
Al tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er opgravingen verricht, tegelijk met het ruimen van het puin van verwoeste gebouwen na het bombardement van 14 mei 1940. Toen zijn enkele middeleeuwse sluizen onder de Hoogstraat en kademuren langs het voormalige Steiger blootgelegd. De muren zijn destijds netjes ingetekend, zodat we een goed beeld hebben van de omvang en het verloop van de sluizen.
Het is niet bekend of de muren en sluizen toen zijn verwijderd en het was dan ook een grote verrassing dat van één van de sluizen een zogenaamde sluisvliet van baksteen en natuursteen bewaard was gebleven.
In de oorlog had men minder oog voor andere archeologische resten zoals palen, planken en haardplaatsen van huizen aan de Hoogstraat en houten beschoeiingen langs het Steiger. Samen vormen die het verhaal van één van de oudste stukjes Rotterdam en die gaan we de komende tijd onderzoeken.
Grootschalig onderzoek
Vanaf begin maart tot juni zal er grootschalig onderzoek plaatsvinden, waarbij de bodem tot 6 meter onder maaiveld wordt onderzocht. Op die diepte komt namelijk de vloer van de parkeerkelder onder RottaNova.
Dertig jaar geleden deden de archeologen van Rotterdam een bijzondere ontdekking. Vlakbij de bibliotheek, onder de dam, vonden zij een compleet bootje! Het punterachtige vaartuig is gebruikt om het laatste gat in de dam te dichten. Het scheepshout onthult bovendien wanneer de dam is aangelegd: rond 1270. Het bootje 'De Punter' is te zien in een expositie op de 3e etage in de Centrale Bibliotheek.
In de expositie zijn ook de documentaires 'Tussen Dam en Schip' en 'Sluizen en Dam in de Rotte' te zien.
Het scheepje is een bijzondere vondst. De punter is, bijna letterlijk, de basis van onze wereldhavenstad. Op de dam in de Rotte bouwen de eerste Rotterdammers hun huizen en ontstaat uiteindelijk de stad Rotterdam.
Meer informatie
Archeologie Rotterdam (voorheen BOOR)
Ceintuurbaan 213b
3051 KC Rotterdam
010 489 85 00
archeologie@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina
