Herdenking bombardement

Toespraak burgemeester Aboutaleb

Dames en heren, jongens en meisjes, 

Vandaag neem ik jullie terug in de tijd. 83 jaar, om precies te zijn. Terug naar de dag van het grote bombardement op Rotterdam. 

14 mei 1940 begint als een heerlijke, Hollandse lentedag. De zon straalt, aan de staalblauwe hemel staan plukjes wolken, wit als watten. Rotterdam blinkt in de zon. Een mooie, historische havenstad met grachten, herenhuizen en pakhuizen. Met theaters, winkels en cafés in gezellige straatjes. 

Op deze dag brengt de 16-jarige Herman Bruins brood rond in de stad. Herman werkt sinds 1939 bij een bakkersfirma en heeft die ochtend zijn fietskar volgeladen. Hij gaat rond half tien op pad. En hoewel het al dagen rommelt in de stad, begint de ochtend rustig. Op de radio waren zelfs nog geruststellende berichten te horen, die meldden dat de Duitsers flinke klappen waren toegebracht. 

Rond 11 uur geeft Herman een zak met brood af in de Generaal van der Heijdenstraat, bij de Joodse familie de Ronde. Mevrouw de Ronde is bloednerveus, ziet hij. Niet veel later komt hij zijn oom Bas tegen. Samen leveren ze een grote bestelling af bij een pension. Ze drinken er ook even koffie. Het aanbod om daarna mee te gaan naar het huis van zijn oom, slaat Herman af. Hij moet door. Deze weigering blijkt levensbepalend te zijn. Hij redt Hermans leven.

Want even voor half twee verschijnen ineens tientallen zwarte stippen aan de blauwe hemel. 

Duitse vliegtuigen. Stuka's. Gevolgd door een eskader zware bommenwerpers. Na het verstrijken van het Duitse ultimatum aan Rotterdam, zijn ze nog maar een paar minuten verwijderd van het lossen van hun dodelijke lading. 

Het gedreun van de vliegtuigen wordt zwaarder en zwaarder. En dan: een donderslag bij heldere hemel. En nog een. En nog een. De eerste bommen raken Kralingen - zij vormen de oostelijke rand van een tapijt van geweld dat over de driehoek van de oude stad wordt gelegd. Snel en zonder haperen. 

Dertien minuten duurt het bombardement op Rotterdam. Dertien minuten waarin vrijwel de gehele binnenstad wordt verwoest, 850 doden vallen en bijna 80.000 mensen dakloos worden. Dertien minuten die normaal zo argeloos wegtikken op een klok, zijn nu dertien minuten die een eeuwigheid lijken te duren. Dat kleine kwartier waarin zichtbare historie wordt weggevaagd, huizen en levens worden verwoest en de toekomst ongewis lijkt. Het bombardement verandert Rotterdam voorgoed.

Ook het huis van Hermans' oom Bas in de Bleekersteeg is gebombardeerd. Niet alleen oom Bas komt daarbij om het leven, ook tante Sien en haar man Marinus. En ook zíjn tante Tientje, haar man en dochter overleven het niet. Zes leden van dezelfde familie zijn in één klap gedood.  

Naast de honderden doden en vele gewonden, worden duizenden woningen en historische gebouwen verwoest. 
De Zuiderkerk uit 1849: weg. 
Het Oost-Indisch Huis uit 1699: kapotgeschoten.
De Synagoge uit 1725: verwoest. 

Station Hofplein, de eeuwenoude Lutherse Kerk, het theater van Tuschinski en de statige winkelpassage tussen de Korte Hoogstraat en Coolvest: na het bombardement staat er geen steen meer op elkaar. In slechts 13 minuten is het hart uit Rotterdam gescheurd. Dat heeft Zadkine hier zo krachtig verbeeld in de Verwoeste Stad. 

Dit jaar is het precies zeventig jaar geleden dat het beeld 'de Verwoeste Stad' van Ossip Zadkine in Rotterdam werd onthuld. Ter gelegenheid hiervan lanceerden de Nederlandse ambassade in Frankrijk en het Musée Zadkine in Parijs een Open Call voor beeldend kunstenaars uit Nederland.

De jury koos het idee van Rozemarijn Westerink uit alle inzendingen. Zij wil een animatiefilm maken waarin ze de tuin van het Musée Zadkine als teken van hoop en heling plaatst, tegenover de ontzetting van 'de Verwoeste Stad'. 

Net als de beroemde beeldhouwer gebruikt ook Rozemarijn Westerink het menselijk lichaam tegen de achtergrond van een veranderende omgeving.

Rotterdam heeft zichzelf opnieuw uitgevonden, is wederopgebouwd en heeft een nieuw hart gekregen. Maar één ding blijven we doen.
Het verhaal van het bombardement op Rotterdam vertellen, keer op keer. Want je kunt alleen goed navigeren als je in je achteruitkijkspiegels kijkt. Als je de geschiedenis vergeet, blijf je dezelfde fouten maken. Nu woedt er weer een oorlog aan de rand van Europa. In Oekraïne worden steden, dorpen en huizen dagelijks bestookt met bommen en raketten.

Er komt een moment dat ook daar de wapens eindelijk rusten. Dan zullen de Oekraïners zich weer moeten oprichten. In deze stad weten we als geen ander hoe dat voelt en wat daarvoor nodig is. Wij weten hoe het is om te leven in een stad met een nieuw hart, met vrijheid en vrede in ons bloed.

Het is het kostbaarste wat we hebben.

14 mei 1940, 13.27
Iemand die bombardeert, of het bevel tot een bombardement geeft,
zou zich eerst zelf moeten laten bombarderen.
- H.J. Hofland

14 mei 1940: 

Mijn opa Harry is geen held
maar 22 en heeft honger

13.27 de koninginnesoep wordt geserveerd
13.29 hij blaast op zijn lepel, neemt een hap
13.31 de eerste bom valt op het Noordereiland

het dak kraakt
de woonkamer fikt
mijn opa roffelt de trap af

de laatste blik:
het tafelkleed in lichterlaaie
het roomwitte servies barst
in de hitte als popcorn

buiten verduistert gruis
de stad zwart-wit
zijn moeder hoest
zijn vader vloekt

'Pak de- pak de- Laat ook maar!'

ze volgen de stroom
van stofwolkburen
naar de schuilkelder

door straten vol
bommen
vol
mensen

waarom zou je gillen
denkt mijn opa
als je moet rennen?

hij is de rest van zijn leven stil
werkt hard, wacht af
wie weet wanneer
de volgende valt

droge mond, kloppend hart,
met in zijn vuist de zilveren lepel
waar hij net nog mee at

hij staat daar nog steeds
ondergronds
ging zelf nooit af, maar
stolt en stolt en stolt 

Zonder titel - Aya Edir

Het werd stil
Het was koud
Ze dachten dat ze konden douchen,
Maar dat was fout
In plaats van zachte matrassen
sliepen ze op hout
Geen dichtstbijzijnde familie
die van ze houd
Jong of oud maakt niet uit
Mensen hebben dorst
en drogen uit
De oorlog was voorbij
Iedereen was weer blij…
Op 5 mei staan
we er nog steeds stil bij.

De zegel op Rotterdam - Elin Nijhoff

Rotterdam heeft veel zegels, 
zegels van blijdschap,
zegels van pijn.
De zegel van het bombardement,
een zegel van pijn,
een zegel van moed
De pijn van hen toen, 
de pijn van ons nu .
Blije zegels zijn er meer, maar kleiner dan toen, 
toen was de zegel diep,
pijnlijk en groot, 
groter dan feest,
groter dan winnen,
zelfs groter dan ons .
Het standbeeld is een beeld,
om de zegel te laten zien.
Lang geleden dat zeggen mensen maar dat is niet zo, het is maar ongeveer 80 jaar geleden .

Mensen en hun stad - Suzie Zweerts De Jong

mensen die alles waren verloren
mensen die hun tranen lieten stromen 
mensen waarvan hun hart was doorboren
mensen waarvan hun liefste nooit was teruggekomen

allemaal verschillend verdriet
maar om dezelfde reden
want hun stad die was er niet
ze hadden allemaal geleden

maar ze gingen niet er maar om zitten zeuren
ze gaven elkaar een hand
ze deden alles om hun leven weer op te fleuren
en zetten hun zorgen aan de kant

mensen die meteen begonnen 
mensen die door wilden gaan
mensen die hun hoop herwonnen
mensen die een nieuwe stad lieten opstaan

De oorlog - Wouter Kopuit

De oorlog
14 mei 1940
kwamen de Duitsers eraan
ze versloegen ons leger
wij gingen d'r aan

de 2e wereldoorlog was begonnen
dat merkte we niet meteen
we bleven even neutraal 
maar toch waren we er geweest

rotterdam werd gebombardeerd
heel de stad lag toen ten onder
 gelukkig bleven er 3 gebouwen staan
met herinneringen van de oorlog 

hoe durfden de Duitsers onze stad te vernietigen
wij helemaal kapot 
we verloren meer dan 650 mensen
het verdriet dat was erg groot

maar toch streden wij door 
wij schilderden de muren namelijk vol
zoals de v de w en ozo
dat was een protest dat ging echt zo

daar staan we dan 
bij het beeld van zadkine
delen het verdriet
van elkaar moeten we leren

Zonder titel - Saartje Feelders

Het begon allemaal 83 jaar geleden.
De oorlog ligt in het verleden.
De Duitsers vielen Nederland binnen.
Na vijf dagen moest Nederland zich overgeven.
Duitsland wil winnen.
En nu zijn ze binnen.
Kan Nederland nog winnen.
Wij gaan in verzet.
Want de bezetting was echt geen pret.
Hoe overkomen we deze bezetting?
We gebruikten ons verstand.
En kwamen stiekem in opstand.
We vochten terug.
Voor hun een beet in de rug.
We zijn bevrijd.

Alleen Hij - Isabella Fruijthoff

Daar zat hij dan
Vijf jaar lang 

Starend naar de mensen die werden meegenomen
Onderduikers waren binnengekomen

Verstoppen voor de Duitsers, schandalig
Geen eten was meer zalig

De stad lag plat
Restjes eten uit een vat

Altijd een lepel op zak 
Zoekend naar eten in een wrak

Geen huizen, winkels en straten
Geen eten, dieren, alleen mensen die je haatten

Meegevoerd in wagons
Niet meer normaal kijken vanaf balkons

Zijn vader, weg 
Zijn moeder, weg

Kinderen vinden vuurwapens achter een heg
Kapot, alles was kapot, de stad en zijn hart

Kinderen werden meegenomen, iedereen behalve hij
Daar zat hij dan helemaal alleen op een stoep aan het eind van de oorlog

Iedereen was aan het vieren
Behalve hij

Iedereen zag zijn vrienden weer, behalve hij
Iedereen was blij, behalve hij

Iedereen, behalve hij 
Zat er zo bij

Verloren Gemis - Nine ter Steege

Hij kon niet meer slapen
Hij dacht alleen maar aan het moment van verdriet
Dat zijn vrouw hem verliet
Hij herinnerde het nog goed 
De Duitsers kwamen op bezoek
En namen haar mee
Ik hoorde  gevloek
En weg, was ze
mee door de Duitsers en nooit meer terug
Alleen nog maar berucht
Een herinnering een gemis
Het was allemaal gewist 
Alleen hij en ik die aan haar dachten 
En op haar terugkeer wachten

Nog steeds niet vrij - Lois Ramos

Ik loop rond en ik doe heel voorzichtig,
want ik ben niet medeplichtig.
Wat is daar nou weer,
er valt weer een bom neer.
Ik ben bang net zoals iedereen,
want ik ben niet alleen.
Ik ren naar huis om bij mijn familie te zijn,
ik zie niemand meer, ik voel diepe pijn.
Ik probeer te schuilen,
en ik begon te huilen.
Ik wil dit niet meer, ik wil dat het stopt,
en de wereld weer klopt.
Ik hoor een harde knal heel dichtbij,
Rotterdam is nog lang niet vrij.

Luchtalarm - Lodi Swagerman

14 mei 1940
het luchtalarm giert door de stad
13 minuten, alles plat
80.000 mensen zonder huis en haard
iets wat niemand leuk ervaart
hoe zou het zijn als het luchtalarm
die middag niet was gegaan
zou Rotterdam, hoe we het nu kennen, hebben bestaan?
Rotterdam die mooie stad, 13 minuten alles plat
zoveel mensen, dieren, huizen, gebouwen en nog veel meer
die 13 minuten, een vreselijke sfeer
wat als het luchtalarm die middag niet was gegaan?
zou Rotterdam, hoe we het nu kennen, hebben bestaan?

Wat een dag… - Aaliyah Bouman

Rotterdam een gezellige stad tot die ene dag.
De dag van veertien mei eerst waren we vrij tot dat zij die bommen gooide.
We hadden niks verwacht.
We hadden veel kracht tot die paar minuten.
Binnen 1 klap.
Weg met de blijdschap.
Kinderen, Opa's, Oma's, Mama's, Papa's iedereen bang.
Waar was de uitgang?
Na dertien minuten klaar.
En daar is het dan Rotterdam bijna helemaal onzichtbaar.
Er was bijna niks meer over, we moeten opnieuw beginnen.
Alleen zo kunnen we Rotterdam weer terug winnen.
Steen voor steen alles weer herbouwen.
We moesten op Rotterdam vertrouwen.
En nu zijn we hier om te herdenken wat voor heftige tijd dat was.
Blij dat we nu leven in vrijheid.
Blij dat we leven in deze schoonheid.
Blij dat we leven in deze mooie stad.
Want die dag dat was niet zomaar wat.

Dit had nooit zo moeten zijn - Frida van de Wal

14 mei 1940 in Rotterdam, die mooie stad, toen alles nog even heel was.
Toen de mensen nog in rust en vrede leefden, totdat het geluid van het luchtalarm door de stad zweefde.
Alle mensen in paniek, en een heleboel verdriet.
Een regen van grote,  zwarte druppels. 
Dertien minuten lang, pijn en angst.
Nu zijn mensen op hun aller bangst.
Mensen die gillend over straat rennen.
Mensen zonder vrienden, zonder familie.
Nu ook nog dakloos. 
Nog maar een paar gebouwen overeind.
 Hopen dat er weer een lichtpuntje verschijnt.
Wanneer stopt deze verschrikkelijke ramp?
Op 15 mei 1940 gaf  Nederland zich over.
Maar nog steeds die pijn.
Dit had nooit zo moeten zijn...

Mijn stad - Maura Acuna

Ze had het al voorspeld
Ik ben beslist geen held
Maar als ik moet helpen voor de stad
Spring ik er zelfs voor in een gat
Ik hoopte alleen dat dat de oplossing was 
Het is alleen wat lastiger
Dan het springen in een gat

Waarom is het zo lastig
Waarom doet het zo´n pijn
Waarom is er oorlog
Waarom ben ik klein

Jongens en meisjes gillend door de straten
Huizen, helemaal leeg en verlaten
Het is dat je bang voor de duitsers bent
Dat je ook gruwelt van dit bombardement 

Nog maar een paar gebouwen overeind
De kans op overwinning is verkleind

De Laurens kerk, het stadhuis
Die staan nog als een toren
Het witte Huis straalt ook nog als tevoren
Moeten zij ook hun stenen geven?
Of is dit al meer dan genoeg?

13 minuten, wat gaat de tijd snel 
Als ik niet stresste dan wist ik het wel
Dag in dag uit
Het luchtalarm luid
Maar samen gaan we toch vooruit
Stapje voor stapje
Steen voor steen
Samen komen we er wel doorheen

Zonder titel - Vere Westerkamp

We moesten de stad weer opbouwen en dat is best goed gelukt, kijk maar eens om je heen.

De Erasmusbrug, die Noord en Zuid met elkaar verbindt, winkelende mensen op de Coolsingel, het depot stralend in de zon.

Maar als je echt goed kijkt, zul je zien dat de stad nog altijd littekens heeft.

Het ergste is geweest, maar de herinnering blijft in het hart van de stad en in de bewoners.

Dit mag niet weer gebeuren,
een nieuwe brug of depot zal niet hetzelfde zijn.

Daarom moeten we lief zijn voor elkaar en zorgen dat er nooit meer oorlog komt.

Dit zou toch moeten kunnen?

Wachten op hem - Lara van Grinsven

is het al voorbij
zijn ze al weg
ze zit met tranen in haar ogen
te wachten
ze ziet mensen langs haar heen lopen
ze zit nog steeds te wachten
te wachten op hem
die blik die hij had toen ze hem meenamen
hij zal en moet terugkomen

al die geliefden die tijdens de oorlog
zonder ons zijn vergaan
hun namen staan gegraveerd
in onze harten
en blijven nog altijd bestaan
daarom herdenken wij op 4 mei
bij de verwoeste stad
al die geliefden die van ons zijn gejat

Het Bombardement - Duco Wondergem

Het bombardement is al meer dan 80 jaar geleden
Maar wat er is gebeurd is nog veel mensen bijgebleven

De vele bommen vielen als druppels water
Ook op de Coolsingel, dat werd één grote krater

De huizen stonden in brand
En het liep uit de hand

Stad lag plat, alleen De Laurenskerk stond nog overeind
Het was alleen een beetje verkleind

Niks is meer zoals het ooit was
De ingeslagen ramen waren nu een hoopje glas

Het bombardement is al meer dan 80 jaar geleden
Maar wat er is gebeurd is nog veel mensen bijgebleven

Vrede - Sky Sommer

Vrede is de liefde om 
elkaar te accepteren en met elkaar te kunnen leven.

Vrede is de liefde om 
de wereld om je heen te accepteren.

Vrede was er niet..

Niet in die tijd 

De vrede werd verduisterd door de schaduw van de oorlog.

Maar toen de zon scheen op die schaduw kwamen de helden ons redden, Rotterdam kreeg zijn vrede weer terug, maar de stad niet. 

Rotterdam bouwden hun stad weer op zoals ze het altijd deden. Langzaam maar zeker. 

Vrede, dat is de liefde om elkaar te accepteren en de wereld  om je heen.

Traag of snel - Kaat Kathmann

Korte duur

Zo voorbij

Geen capitulatie

Dus een lange reparatie

De stad was leeg

De stad was stil

Maar dat duurde niet lang

Want we gingen bouwen

De stad weer repareren

Blijven proberen

Tot op de dag van vandaag

Zo te zien gaat het bombardement toch heel traag

Door deze tijd

Sterker door strijd

Zonder titel - Jonathan en Mara

Het is Afgelopen 
De stad is verwoest, 
In de leidingen zit roest. 
Er woont niemand meer,
Hopelijk gebeurt het niet weer.
Daarom blijven we in vrede,
Dat moeten we delen. 
Je moet niet zeuren, 
Het kan altijd weer gebeuren.
Als we weer gaan vechten,
Krijgen we minder rechten. 

Rotterdam in Puin 

Wij hebben wapens, 
Zij hebben er meer, 
Daardoor schieten ze ons neer.
Het is lang geleden, 
er waren veel steden. 
We vonden het niet leuk, 
maar zij lagen in een deuk. 
Het regende bommen, 
we waren aan het grommen. 
We wilden ze weg, 
maar we hadden pech. 
Ze bleven maar komen, 
we gingen erover dromen.
Nachtmerries waren het wel, 
gelukkig belandden ze daarna in de cel.
Canada had ons gered, 
daarna hadden we veel pret 
Wat vrede voor ons betekent: 
1 vriendschap 
2 dat er geen oorlog is 
3 dat niemand gaat vechten,
Ook niet op school 
Dit was ons gedicht,
hopelijk geeft het u veel inzicht!

Het hart van Rotterdam - Linus en Otis

Duitsland hield van ons geen afstand,
daardoor is een stuk uit het Rotterdamse hart afgebrand
Sommige vluchtten met haastige spoed,
maar het verzet hield goede moed.
Ook al streden de mensen hard,
toch was het vooruitzicht zwart.
Maar toen kwamen de geallieerden,
waardoor Duitsland terugkeerde.
Eindelijk was het voorbij,
want Nederland was vrij.
Vrede voor jou en mij 

Zonder titel - Sep

Voor jou is het niet veilig.
Voor mij is dat het wel.
Jij leeft in angst.
Ik leef in vreugde.
Ik heb mijn rechten.
Jij bijna geen.
Het was allemaal
niet eerlijk.
En dat begrijp ik niet.
Christelijk of niet.
Als we allemaal nou eens zouden beseffen,
dat dat zo belangrijk is.
Stel je voor, je moet onderduiken.
Dat kan je je toch niet inbeelden?
Hoe blij je kan zijn,
met een stukje brood.
En dat wij dat weggooien,
als het op de grond is gevallen.
We mogen niet vergeten,
wat hen is aangedaan.